کد مطلب:20542 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

ثواب زياد براي برخي از ذكر ها و ادعيه ها چگونه قابل توجيه است؟

اجر و ثواب بر دو قسم است: استحقاقي و تفضلي.

اجر و مزدي كه خداوند به مقتضاي حكمت خود در مقابل هر يك از اعمال صالح - واجب يا مستحب- قرار داده ثواب استحقاقي است.

ثوابي و فضيلتي را كه زايد از مقدار مقرّر و ناشي از مشيّتي است كه ريشه در رحمت و كرامت دارد و خداوند از فضل خود به بندگان صالح مرحمت مي فرمايد، ثواب تفضلي گويند.

ثواب ها و فضيلت هايي كه براي عبادات، اذكار و ادعيه و قرائت قرآن و غير آن در كتاب ها و روايات آمده، برخي ناظر به ثواب هاي استحقاقي است ولي بيشتر آن ها ثواب هاي تفضلي را بيان نموده است.

جهت شفاف و روشن گشتن حقيقت تذكر سه نكته لازم به نظر مي رسد:

1- شأن واهميت هر عملي به ميزان دارا بودن حقيقت و به اعتبار روح آن عمل است.

همان طوري كه بدن بي روح، حيات و شأني ندارد، صورت عبادات به تنهايي و بدون شرايط و آداب آن ارزشي ندارد. به بيان ديگر: اجر و ثواب اعمال موقوف به قبولي آن است و قبولي دعا و عبادات، آداب و شرايطي دارد. يكي از آن ها، اخلاص است كه داراي درجات و مراتبي است، تا مي رسد به مرتبه اي كه به قول اميرالمؤمنين(ع)، عبادت را نه به خاطر ترس از عذاب جهنم انجام مي دهد و نه به خاطر طمع به بهشت، بلكه خداوند را مستحق عبادت شناخته است و اگر بهشت و جهنم هم نبود عبادت مي كرد.

بديهي است كه ميان ميزان عنايات تفضلي و ميزان معرفت و درجة اخلاص اشخاص رابطه اي مستقيم وجود دارد. ثواب ها و فضايلي كه براي برخي عبادات، اذكار و ادعيه و قرائت سوره هاي قرآن در مفاتيح يا ساير كتب و روايات ذكر شده، ناظر به عباداتي است كه به نحو اتمّ و اكمل انجام گيرد و همة آداب و شرايط آن محقق گردد.

2- اگر چه خواندن اذكار و ادعيه و قرآن در هر حال ثواب دارد و در دراز مدت اثر وضعي روي قلب و روح انسان مي گذارد ولي ثواب اصلي و تأثير عمقي زماني است كه موجب بيداري دل و خروج از غفلت و ظلمت ظلالت گردد.

به بيان ديگر: آن همه ثواب هايي كه نقل شده، هرگز مفهومش اين نيست كه انسان آن ها را به صورت اوراد بخواند و تنها به گردش زبان قناعت كند، بلكه خواندن براي فهميدن، و فهميدن براي انديشيدن، و انديشيدن براي عمل است، مثلاً تأكيد فراوان بر تلاوت سورة حمد به اين خاطر است كه توجه و تدبّر در محتواي آن، به انسان روح و ايمان مي بخشد؛ او را به خدا نزديك مي كند؛ صفاي دل و روحانيت مي آفريند؛ ارادة انسان را نيرومند و تلاش او را در راه خدا و خدمت به خلق افزون مي سازد و ميان او و گناه فاصله مي افكند(1)

3- بر اساس إنّما يتقبّل الله من المتقين(2) و إنّما الاعمال بالبيّنات،(3) هيچ عملي بدون ايمان، تقوا و قصد قربت پذيرفته نيست چنان كه هيچ گناهي بدون توبة كامل مورد عفو و بخشش قرار نمي گيرد. اگر شرايط چهارگانة توبة كامل تحقق يابد، بر پاية حديث نبوي التائبِ من الذنب كَمن لا ذنب له(4)همة گناهان گذشته اش محو مي گردد. اگر از آن مرحله نيز بالاتر رود و مراتب لازم را طي كند و به درجه استغفار علييّن(5)و كمال توبه برسد، علاوه بر بخشش گناهان، سيئات نيز به حسنات(6)تبديل مي گردد.

رواياتي كه در زمينه ذكر ها وارد شده و ثواب عظيم براي آن ها بيان كرده (درصورتي كه آن روايات صحيح باشد) دادن آن هم ثواب از تفضل خدا بر بنده اش هيچ بعيد نيست. آنچه از بين آن همه روايات و منقولات در زمين? ذكرها اوراد ميتوان گفت اين است كه طبق آي? اذكرو الله ذكراً كثيراًو سبحوه بكرة و اصيلاً(7) گفتن ذكر زباني و قلبي و خواندن دعاها و مخصوصاً صلوات بسيار مطلوب است و حتماً داراي اجر و ثواب عظيم الهي خواهد بود.

پاورقي:

1 -تفسير نمونه، ج1، ص 5.

2 -مائده (5) آية27.

3 -الحرالعاملي، الوسايل الشيعه، ج 4، ص 711.

4 -تفسير نمونه، ج 19، ص 505.

5 -نهج البلاغة فيض الاسلام، حكمت 409.

6 -فرقان (25) آية 70.

7 - احزاب (33)، آي? 41.